Kelamda Tecviz Ne Demek? Küresel ve Yerel Bir Bakış
Bursa’da yaşayan, her gün iş yerinde farklı insanlarla etkileşimde bulunan bir beyaz yaka çalışanı olarak, kelamda tecviz kelimesi her zaman ilgimi çekerdi. Bu kavram, dilin hem sanatsal hem de anlam derinliği açısından nasıl kullanılabileceğiyle alakalı. Kelamda tecviz, kelimenin tam anlamıyla ‘sözün süslenmesi’ ya da ‘sözde fazlalık yapma’ olarak anlaşılabilir, ancak kelimenin anlamı kültürler ve toplumlar arasında nasıl şekilleniyor? Türkiye’de nasıl karşılanıyor ve diğer kültürlerde nasıl algılanıyor? Gelin, bu soruları birlikte keşfedelim.
Kelamda Tecviz Nedir?
İlk önce kelamda tecviz ne demek sorusuna temel bir açıklık getireyim. Tecviz, Arapçadan türemiş bir kelimedir ve “fazlalık, artı bir şey eklemek” anlamına gelir. Kelamda tecviz ise, sözde anlamın süslenmesi ya da bazen gereksiz, ama dikkat çekici unsurların eklenmesi olarak açıklanabilir. Türkçeye, özellikle edebiyat, özellikle de Osmanlı döneminden itibaren geçmiş olan bu terim, dilin zarif kullanımıyla ilgili bir sanat dalını tanımlar. Bu kullanımda kelimeler bir anlam derinliği kazanır ve sözcüklerin bir araya gelmesiyle ortaya estetik bir yapı çıkar.
Ancak tecviz sadece edebi bir güzellik değil, aynı zamanda bazen anlatılanın fazla süslendiği, gereksiz detaylarla uzatıldığı bir durumu da ifade edebilir. Bu bağlamda, tecviz kelimesi bazen eleştirel bir anlam taşıyabilir; “fazlalık yapmak” ya da “gereksiz yere süslemek” şeklinde.
Küresel Perspektiften Kelamda Tecviz
Birçok kültürün dil ve edebiyat anlayışı, kelamda tecvizi farklı şekillerde değerlendiriyor. Özellikle Arap edebiyatında, kelamda tecviz çok yaygın ve çok değerli bir tekniktir. Arap şiirinde ve hat sanatı gibi alanlarda, her kelimenin yeri ve anlamı büyük bir hassasiyetle seçilir. Yüzyıllar boyunca, Arap dünyasında kelimelerle oyunlar yaparak estetik bir dil kullanımı, bir anlam derinliği yaratmak oldukça yaygın bir eğilimdi. Bu nedenle, kelamda tecviz, oradaki edebi gelenekte bir tür saygı ve uzmanlık gösterisi olarak kabul edilir.
Diğer yandan, Batı edebiyatında kelamda tecviz, en azından başlangıçta, daha minimalist bir şekilde karşımıza çıkar. Batı dillerinde yazılmış metinler genelde daha doğrudan ve yalındır. Hatta bazen, gereksiz süslemeler “fluff” olarak adlandırılır ve pek hoş karşılanmaz. Bununla birlikte, özellikle Rönesans dönemi ve sonrasında Batı’da da bazı edebi akımlar, tecvizi öne çıkarmış; Shakespeare’in eserlerinde olduğu gibi, sözlerde derinlik yaratma çabaları çoğalmıştır. Ancak genellikle, kelimelerin anlamını basitleştirmeyi ve yalınlaştırmayı hedefleyen akımlar daha baskındır.
Türkiye’de Kelamda Tecviz ve Günümüzdeki Yeri
Gelelim Türkiye’ye. Türkiye’de kelamda tecviz, özellikle Osmanlı döneminde, çok daha belirgin bir şekilde kullanılıyordu. Hem şiirlerde hem de divan edebiyatında kelamın süslenmesi, büyük bir sanatsal değer taşıyordu. Divan şairleri, kelimelerle adeta birer minyatür işçiliği yaparak, kelimelere anlam yükler, onları estetik bir biçimde dizeler içinde kullanırlardı. Bu yüzden tecviz, hem Türk kültüründe hem de edebiyatında oldukça değerli bir terimdir.
Ancak günümüz Türkçesinde, kelamda tecviz terimi artık bazen eleştirel bir bakış açısıyla kullanılır. Özellikle siyasi söylemler, medya dili ve günlük iletişimde sıkça karşılaştığımız aşırı süslü ifadeler, “kelamda tecviz yapma” olarak adlandırılabilir. İnsanlar, bazen gereksiz ayrıntılarla, hedefi aşan açıklamalarla konuşmayı “tecviz” yapma olarak nitelendiriyorlar. Bu anlamda, kelamda tecviz, gereksiz süslü ifadeler kullanarak anlamın bozulması ya da karmaşık hale getirilmesi olarak eleştirilebiliyor.
Örneğin, Türkiye’de siyasi konuşmalarda ya da medya haberlerinde, bazen aslında net bir şekilde söylenebilecek bir şey, gereksiz yere uzatılır, başka detaylarla süslenir. Bu tür ifadeler, “kelamda tecviz yapma” olarak nitelendirilebilir ve bazen dinleyicinin dikkatini dağıtabilir ya da mesajın özünü kaybettirebilir.
Kelamda Tecvizin Günlük Hayattaki Yeri
Kelamda tecviz, sadece edebiyatla sınırlı değil. Bu, aynı zamanda günlük dilde de sıkça karşılaşılan bir şey. Konya’daki bir kahvehanede ya da İstanbul’daki bir iş toplantısında, bir kişi sık sık kelimeleri süsler, cümlelerini uzatır ve bazen asıl söylemek istediği şeyi biraz kaybeder. “Öyle bir şey anlatıyorsun ki, fazla uzatıyorsun,” diyebiliriz bazen. Bu tür ifadeler, kelamda tecviz yapmanın günlük yaşamda nasıl bir yer edindiğini gösteriyor. Birçok kişi, dilin bu şekilde süslenmesini, bazen anlamdan sapma olarak değerlendiriyor.
Bununla birlikte, bazı kültürlerde ve topluluklarda, kelamda tecviz bir tür saygı göstergesi olarak algılanabilir. Özellikle eski Türk kültüründe, sohbetlerde kelimeleri dikkatlice seçmek, ince bir dil kullanımı, saygının bir ifadesi olarak görülürdü. Bugün de bu tür konuşmalar hala bazen hoş karşılanabiliyor, özellikle resmi ortamlarda veya edebi konuşmalarda.
Sonuç Olarak Kelamda Tecviz
Kelamda tecviz, dilin süslenmesi ya da anlamın derinleştirilmesi açısından çok ilginç bir kavram. Küresel ve yerel açıdan farklı bakış açılarıyla değerlendirilmiş olsa da, dilin estetik bir yönünü, aynı zamanda anlamın ve anlatımın daha dikkat çekici hale gelmesini amaçlar. Türkiye’de bazen bu kavram eleştirilse de, edebi anlamda çok derin bir geçmişe sahiptir. Küresel olarak ise, farklı kültürlerde, farklı anlamlarla varlığını sürdürür. Eğer bir gün Bursa’dan İstanbul’a giderken, ya da Konya’da bir kahvede sohbet ederken, kelamda tecviz hakkında konuşursanız, fark edeceksiniz ki bu kavram, sadece bir dil tekniği değil, aynı zamanda kültürel bir mirası taşıyor.